Wygląd:
Ciasto czekoladowe w kształcie przekrojonej kuli, polane polewą czekoladową i posypane siekanymi migdałami. Na przekroju widoczny dolny płaski placek ciasta czekoladowego na nim w formie półkuli nadzienie z masy kakaowej z widocznymi kawałeczkami czekolady. Całość przykryta jakby „czapą” – warstwą ciemniejszego ciasta czekoladowego, na którym widoczna jeszcze ciemniejsza polewa i kawałeczki kremowych ziaren migdałów.
Kształt:
Ciasto w kształcie półkuli. Na przekroju przypomina trójkąt, którego najdłuższy bok (górna część) jest lekko zaokrąglony.
Rozmiar:
Ciasto w kształcie półkuli, której podstawa ma średnicę około 26 cm. Wysokość ciasta do 10 cm. Kształt i wielkość zależą od wielkości tortownicy oraz miski.
Barwa:
Ciasto o wyraźnej barwie gorzkiej czekolady, polewa o ton ciemniejsza, natomiast nadzienie jaśniejsze w kolorze mlecznej czekolady z wyraźnie widocznymi wiórkami startej czekolady. Całość posypana obranymi i posiekanymi migdałami.
Konsystencja:
Ciasto puszyste, lekko wilgotne, porowate, delikatne. Masa o konsystencji ptasiego mleczka, lekka i puszysta, bardzo delikatna.
Smak:
Ciasto o wyraźnie czekoladowym smaku, który podkreśla polewa. Nadzienie delikatniejsze o smaku zbliżonym do mlecznej czekolady z wyczuwalną nutą mleka i czekolady. Całość dość słodka. Zapach delikatnej czekolady zmieszanej z ciastem biszkoptowym.
Tradycja:
Kretowina to odmiana biszkoptowego ciasta czekoladowego z nadzieniem. Jego odmienność polega na zastosowaniu miski w celu uzyskania kształtu półkuli wzorowanej na francuskiej Charlotte royal (zob. Köstlich backen für alle Gelegenheiten, Verlag Aenne Burda 1986, s. 161). Ponieważ kształtem ciasto przypomina kopczyk, nazwano je kretowiną.
W gwarach śląskich wyraz kretowina jest powszechnie znany i używany. Występuje na terenie całego Górnego Śląska na oznaczenie kretowiska – kopca usypanego przez kreta. W kartotece Słownika gwar śląskich zgromadzonej w Instytucie Śląskim w Opolu występuje bardzo wiele (kilkadziesiąt) poświadczeń tego terminu i jego pojedyncze synonimy – kretowizna, kretowisko.
Jest to ciasto typu tortowego, różni się jednak od tradycyjnych tortów nie tylko kształtem, lecz także nadzieniem. Masa, którą przełożono ciasto, uzyskuje swą lekką i puszystą konsystencję dzięki dodatkowi mleka z żelatyną. Przepis na kretowinę trafił na Opolszczyznę najprawdopodobniej z Niemiec, z którymi ludność rodzimą łączą różnorodne związki, głównie kontakty rodzinne. Nowości kulinarne, zwłaszcza wypieki i wyroby cukiernicze, są tu chętnie wypróbowywane, gdyż każda gospodyni chce przyjąć gości podając do „kafeju” oryginalne, nieznane i „miejskie” ciasto. Dawniej na Górnym Śląsku piekło się głównie ciasta drożdżowe. Wraz z edukacją i przygotowywaniem dziewcząt do stanu małżeńskiego na kursach prowadzenia gospodarstwa domowego oraz później organizowanych przez Koła Gospodyń Wiejskich kursach gotowania i pieczenia wiele „nowinek” weszło do tradycyjnego zestawu potraw.
Ciasta tortowe podawane są dziś przy różnej okazji, a nie tylko podczas wesel, jak to było dawniej. Kretowina jest przygotowywana głównie na odpust i urodziny, czyli wówczas, gdy w domu pojawia się wielu gości. Podstawą ciasta jest biszkopt z dodatkiem kakao lub czekolady. Przepis na takie ciasto jest znany od dawna i można go znaleźć w książkach kucharskich (np. Davidis-Holle, Praktisches Kochbuch, wyd. 47, Bremerhaven 1913, s. 474-475; Kuchnia polska, wyd. 20, Warszawa 1977, s. 632; Nowa kuchnia śląska (red.): S. Sochacka, O. Słomczyńska, Opole 1983, s. 332; Wir kochen gut, Leipzig 1977, s. 199).
Ciasto nadziewa się masą czekoladową przygotowaną z masła, cukru, żółtek oraz ubitych białek i mleka z żelatyną. Ubite na pianę białka czynią krem lżejszym, mniej tłustym i bardziej pulchnym. Podobnie jak mleko z żelatyną, które dodatkowo jeszcze pozwala zachować odpowiednią konsystencję nadzienia. Masy do przekładania ciast z dodatkiem żelatyny stosuje się do nadzienia na bazie wina, soku, twarogu, mleka, jogurtu. Ponieważ swą konsystencją przypominają one ptasie mleczko, są lżejsze, można więc dać więcej masy, łatwiej się ją formuje, można do niej dodać owoce, bakalie lub pokruszoną czekoladę i modyfikować jeden rodzaj wypieku w zależności od sezonu (pory roku) i okoliczności. Nic dziwnego, że metody te są chętnie stosowane przez gospodynie. Receptury tego typu kremów podawane są przy wielu przepisach, np.: (Marja Śleżańska, Kucharz polski, Wyd. 8, Poznań 1932, s. 338-339; Wir kochen gut, Leipzig 1977, s. 152; Nowa kuchnia śląska (red.): S. Sochacka, O. Słomczyńska, Opole 1983, s. 375; Köstlich backen für alle Gelegenheiten, Verlag Aenne Burda 1986, s. 148, 154, 180).
Ciasto Kretowina zostało wpisane na listę produktów tradycyjnych 5 marca 2007 r. w kategorii Wyroby piekarnicze i cukiernicze w woj. opolskim.
