Wygląd (zewnętrzny i na przekroju)
Zwarta, ziemniaczano-mączna masa, z widocznymi małymi grudkami
Kształt (zewnętrzny i na przekroju)
W zależności od wielkości porcji, często przyjmują kształt łyżki, którą są nakładane
Wielkość
W zależności od wielkości naczynia
Barwa (zewnętrzna i na przekroju)
Zależna od odmiany ziemniaka. Od jasno-żółtej do ciemno-żółtej
Konsystencja, „wrażenie w dotyku”
Miękka i bardzo gęsta
Smak i zapach
Smak i zapach ugotowanych ziemniaków, smażonego boczku i cebuli
Tradycja, pochodzenie oraz historia produktu rolnego, środka spożywczego lub napoju spirytusowego
Na śląskiej wsi posiłki były powtarzalne, mało urozmaicone, sporządzane głównie z ziemniaków czy kapusty. Przygotowywane były często na jeden dzień, a to co pozostawało odgrzewano następnego dnia tak aby nic się nie zmarnowało.
O tym, że ziemniaki stanowiły podstawę codziennego jadłospisu mieszkańców śląskiej wsi wspomina Zofia Szromba-Rysowa w pozycji pt. „Pożywienie ludności wiejskiej na Śląsku”: „(…) mówią o tym liczne wypowiedzi mieszkańców wsi, jak na przykład „pirwej nic, ino jaby a jaby” czyli ziemniaki (…), albo: w domu jedliśmy stale kartofle, puste a kiszke” tj. kwaśne mleko (…). Ziemniaki początkowo pełniły rolę produktu zastępczego w stosunku do zbóż, stając się szybko produktem podstawowym dla rejonów o strukturze upraw żytnio-ziemniaczanych (…)”.
Jedną z tradycyjnych, śląskich potraw przygotowywanych z ziemniaków były pranzunki, nazywane także prandzonkami, prażonkami lub prażuchami.
Pranzunki znane były na śląsku już pod koniec XIX wieku. Tradycję ich przygotowywania wspominają: Mieczysława Gładysz w pozycji pt. „Stare i Nowe Siołkowice” „(…) oraz pranzunka, a więc potrawa z gotowanych ziemniaków rozmieszanych z paroma łyżkami mąki pszennej lub ziemniaczanej prażonej na ogniu (…)”, a także ks. Norbert Bonczyk „(…) właśnie siedziała liczna Podeszwów rodzina, przy prażonkach z maślanką, gdy wpadła nowina, w ubożuchną ich pańską komorę z rozkazem (…)”.
Tradycyjny przepis na sporządzenie prandzunków (prandzonek, prażunków) znajduje się w wielu książkach kulinarnych związanych z śląską kuchnią m.in. w pozycjach pt.: „Nowa kuchnia śląska” autorstwa Otylii Słomczyńskiej i Stanisławy Sochackiej; „Opolszczyzna w wielu smakach. Skarby dziedzictwa kulinarnego” autorstwa ks. Andrzeja Hanich.
Przygotowanie prażunków rozpoczyna się od dokładnego umycia i obrania ziemniaków. Należy zagotować je w dużej ilości, posolonej wody. Do ugotowanych ziemniaków należy wsypać kilka łyżek, wcześniej uprażonej mąki, zamieszać i raz jeszcze zagotować. Jeśli pozostało za dużo wody, ugotowane ziemniaki należy odcedzić i potłuc z wytworzonym z mąki krochmalem na gęstą masę. Prandzunki nakładane są za pomocą łyżki. Podaje się je okraszone tłuszczem i podsmażonym boczkiem z cebulą i popija kefirem, maślanką lub kwaśnym mlekiem.
Prandzunki są potrawą sycącą i zazwyczaj stanowią posiłek jednodaniowy, który do dnia dzisiejszego sporządzany jest w wielu wiejskich domach na Śląsku.
Pranzunki/prandzonki zostały wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych w kategorii: Gotowe dania i potrawy, w dniu 1 czerwca 2020 r. Wniosek o wpis złożyło Koło Gospodyń Wiejskich z Kujakowic.
