Wygląd:
Wygląd (zewnętrzny i na przekroju) Kolorowe jajo z wydrapanymi tradycyjnymi śląskimi wzorami – ornamentami roślinnymi, regularnie powtarzającymi się formami geometrycznymi lub floralnymi. W przekroju białko i żółtko.
Kształt:
Owalny.
Rozmiar:
W zależności od rodzaju ptactwa, jaja kurze – od 40 do 60 mm.
Barwa:
Barwa w zależności od użytego barwnika: czerwona, niebieska, fioletowa, zielona, żółta, czarna, brązowa. W przekroju biało-żółta.
Konsystencja:
Jajko ugotowane na twardo o konsystencji elastycznej. Kroszonka o konsystencji twardej skorupy. W dotyku gładkie, aksamitne.
Smak:
Smak i zapach typowy dla jajka.
Tradycja:
Sztuka zdobienia jaj sięga dalekiej przeszłości. Słowianom była ona znana w już IX wieku. O zabawach z malowanymi jajami w Polsce wzmiankuje XII-wieczna kronika Wincentego Kadłubka. Sztuka kroszonkarska cieszyła się ogromnym powodzeniem na całym Śląsku. Do dziś istnieją specjalne techniki zdobienia, sposoby barwienia oraz regionalna ornamentyka. Do barwienia jaj lud używał powszechnie niemal do końca XIX wieku barwników naturalnych pochodzenia roślinnego, obecnie stosuje się także farby syntetyczne dające różne możliwości zdobnicze.
Kroszonki nierozerwalnie łączą się z tradycją świąt wielkanocnych. Znane były przez wszystkie warstwy społeczne – nawet najbiedniejsi starali się przygotować ich choć kilka, aby poświęcić je wraz z innymi pokarmami. Przed przystąpieniem do spożycia jadła dzielono się poświęconym jajkiem, składając sobie przy tym życzenia.
Na przełomie XIX i XX w. polska ludność na Górnym Śląsku święciła przede wszystkim chleb, sól, jaja i wędzonkę (Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, Instytut Śląski w Opolu 1987 r., w powyższym wydaniu wykorzystano m.in. materiał H. Jakubowskiego: Z badań nad pisankarstwem opolskim, Opolski rocznik muzealny 1964 r., s. 188). Do podstawowych składników święconego należy jajo. Wśród rekwizytów obrzędowych występowało ono u nas już we wczesnym średniowieczu. Głębokiej przeszłości sięga również sztuka zdobienia jaj. Słowianom była już ona znana w IX wieku (Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, op. cit., s. 189).
Sztuka kroszonkarska była powszechnie znana na całym Śląsku i nadal jest tu bardzo żywotna. Z badań wynika, iż odznacza się ona wysokim poziomem technicznym i nieprzeciętnymi walorami technicznymi (Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, op. cit., s. 190). Ta „krołsonka”, to jajo – symbol płodności, symbol utajonego i odradzającego się życia, sięga dalekiej przeszłości. Zaś zwyczaj malowania jajek znany był na terenie Opola już w drugiej połowie X wieku. (…) W drugie święto wielkanocne wczas rano chłopcy idą do chałup, gdzie są dziołchy, aby je posikać:. Za to dostaną „krołsonki”. I tak chodzą po całej wsi. Niekiedy robią to i garncem albo jak idzie bardzo ostro, to chwytają za wiadra. Po takiej wojnie byle gdzie widać łuski łod „krołsonków”, zielone, żółte albo czerwone, chtoś jy sobie w drodze zjołd (Kalendarz Opolski 1983 r., s. 198).
Zwyczaj dzielenia się poświęconym jajkiem wielkanocnym, podobnie jak opłatkiem, a także składania sobie życzeń, praktykowano w wielu wsiach i miastach Opolszczyzny od kilku wieków, o czym informował w 1903 roku ludoznawca P. Drechsler. Jajko dzielił z reguły gospodarz – ojciec rodziny, współcześnie czyni to zwykle gospodyni domu. Gdzieniegdzie dzielenie jajkiem odbywało się kolejno: najpierw gospodarz dzielił się z żoną, potem z dziećmi według starszeństwa, w końcu ze służbą. W niektórych wsiach powtarzano przy tym formułkę: Jakbyś się stracił, to se ino przypomnij z kim żeś to we Wielkanoc jajkiem się dzielił. Wierzono bowiem, że kto zje święcone jajko, temu nie przydarzy się nic złego. Dzieląc się wielkanocnym jajkiem (kroszonką), życzono sobie powodzenia, zdrowia i szczęścia. Magiczną moc przypisywano również skorupkom poświęconych kroszonek, a po dziś dzień istnieje zwyczaj zakopywania jaj w ziemi w dniu pierwszego wypasu bydła, aby zapewnić dużą mleczność krów i aby śmietanka była grubo; zatykania skorupkami kretowisk; dzielenie się jajkiem, aby zapobiec zwodzeniu przez mamonę i aby się nic złego nie przytrafiło oraz aby utrzymać więzy rodzinne (Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, Opole 1987; O współczesnych twórcach ludowych, Kalendarz Opolski 1974 r., s. 156).
Kroszonka opolska została wpisana na listę produktów tradycyjnych 30 sierpnia 2007 r. w kategorii Inne produkty w woj. opolskim.
