Wygląd (zewnętrzny i na przekroju)
Pianka koloru żółtego lub czerwonego, w zależności od użytego soku owocowego lub galaretki
Kształt (zewnętrzny i na przekroju)
Zwarta, jednolita masa, która przyjmuje kształt naczynia
Wielkość
Zależny od naczynia, w którym się znajduje
Barwa (zewnętrzna i na przekroju)
Żółta, czerwona lub różowa
Konsystencja, „wrażenie w dotyku”
Gładka, kremowa pianka
Smak i zapach
Smak lekko jajeczny, delikatny, z decydującym smakiem i zapachem wykorzystanej galaretki
Tradycja
Potrawy kuchni śląskiej to nie tylko żur, krupniok czy rolada z ziemniaczanymi kluskami i modrą kapustą. „Śląska tradycja kulinarna jest znacznie bogatsza, niż się powszechnie sądzi (…). Jest spleciona z wielu zaskakujących wątków. W zapomnianym dziś jadłospisie były potrawy o korzeniach słowiańskich, czeskich, austriackich, niemieckich a nawet włoskich (…), bo do śląskiej ziemi obiecanej ciągnęły w poszukiwaniu szczęścia zastępy rycerzy i awanturników z całej Europy. Biedna i oparta na lokalnych produktach kuchnia chłopska mieszała się tu z bogatą i wyrafinowaną kuchnią dworską (…). Wejrzijcie, uworzcie i pojedzcie!” – J. Furgalińska, „Ślónsko Kuchnia dla Hanysów i Goroli”, Warszawa 2015, s. 90.
Na śląskich stołach po zakończonym obiedzie, nie mogło nigdy zabraknąć deseru. Krośnicka szpajza to tradycyjny, śląski deser wytwarzany na bazie surowych białek. „Deser znany już pod koniec XIX wieku, lekki, puszysty, orzeźwiający krem (…)” – J. Baranowska „Tradycyjna Kuchnia Śląska”, 2007, s. 9. O silnym związku szpajzy ze Śląskim Opolem świadczy wpływ niemieckiej kuchni na kuchnie śląską, co zauważyć można w nazwie tradycyjnego przysmaku (z niem. Die speize – potrawa).
Tradycyjną szpajzę sporządzano głównie o smaku cytrynowym z dodatkiem żółtek. Joanna Baranowska w publikacji pt. „Tradycyjna Kuchnia Śląska”, wydanej w 2007 przytoczyła przepis na przygotowanie cytrynowej szpajzy: „Cytryny wyszorować namydloną szczoteczką, opłukać, osuszyć, otrzeć skórkę z jednej cytryny i wycisnąć sok z obu. Żelatynę namoczyć w niewielkiej ilości zimnej wody, a gdy napęcznieje, podgrzać i mieszając, rozpuścić. Żółtka utrzeć z cukrem do białości, dodać sok z cytryny i otartą skórkę, pianę ubitą z białek i delikatnie wymieszać. Następnie, nie przerywając mieszania, dodać żelatynę i od razu przekładać do pucharków. Śmietanę ubić z cukrem pudrem. Krem przybrać śmietaną i owocami kandyzowanymi lub wiśniami koktajlowymi”. Podobną recepturę na sporządzenie „Zitronenspeise” – czyli cytrynowej szpajzy znaleźć można w opracowaniu pt. „Kochbuch für Schule und Haus” Marii Wurst z 1911 roku. Otylia Słomczyńska i Stanisława Sochacka również przytoczyły przepisy na wykonanie kremu jajecznego z galaretką oraz kremu cytrynowego w publikacji pt. „Nowa Kuchnia Śląska”, Instytut Śląski w Opolu, 1985, s. 402.
W Krośnicy najbardziej popularna jest szpajza przygotowywana na bazie galaretek o różnych smakach. W tym celu potrzebna jest jedna galaretka (cytrynowa, truskawkowa lub wiśniowa), ¾ szklanki soku owocowego ze swojskiego kompotu (agrestowego, trunkowego lub wiśniowego), jedna szklanka cukru oraz dwa białka. Sporządzenie szpajzy rozpoczyna się od zagotowania soku z kompotu, w którym następnie rozpuszcza się galaretkę. Kiedy galaretka zaczyna tężeć, ubija się jajka z cukrem. Następnie tężejącą galaretkę przelewa się do białek, a całość ubija się tak długo, aż masa osiągnie konsystencję pianki. Gotową piankę przelewa się do salaterek i pozostawia na około 2-3 godziny do stężenia. Krośnicka szpajza dekorowana jest bitą śmietaną, kawałkami owoców i pokrojoną w kostkę, wcześniej przygotowaną galaretką.
Krośnicka szpajza wpisana została na listę produktów tradycyjnych 16 grudnia 2019 r. w kategorii Wyroby piekarnicze i cukiernicze w woj. opolskim.
